AKP ve PKK’den barış ismi altında yeni ittifak: Cumhuriyet ve laiklik aykırılığı

PKK terör örgütünün “kendini feshetme” ve “silahlı çabayı sonlandırma” açıklamasında “PKK; kaynağını Lozan Barış Antlaşması ve 1924 Anayasası’ndan alan Kürt inkâr ve imha siyasetine karşı tarih sahnesine çıktı” dendi. PKK terör örgütünün açıklaması, iktidarın yeni anayasa tartışmasında daima gündeme getirdiği 1921 Anayasası tartışmasını anımsattı. Bu kapsamda AKP ile PKK terör örgütünün 1921 Anayasası’na yönelik açıklamaları; yeni anayasa tartışmasında 1921 Anayasası’nın ön plana çıkarıldığını gözler önüne serdi.

1921 Anayasası ile 1924 Anayasası’na ait tartışmalar uzun müddettir siyasette tartışılırken, KCK/PKK elebaşısı Abdullah Öcalan 2010 anayasa referandumu kapsamında 1921’i gündeme getirmişti. Öcalan, “Aslında demokratikleşme önündeki en büyük mahzur AKP ve Erdoğan’dır, CHP ve MHP’nin tesiri talidir. 1916- 20 sürecinden sonra 1921 Anayasası oluştu. Bu anayasanın daha sonra netleştirilip demokratikleştirilmesi beklenirken 1924 Anayasası ile daha oligarşik ve bürokratik bir anayasa haline getirildi. Bu anayasada büsbütün Kürtlerin inkârı vardır. Ben, 1921 Anayasası’nı yine güncelleyelim diyorum” sözlerini kullanmıştı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ise 2021’de “Türkiye’nin yeni anayasaya gereksinimi var” kelamlarıyla yeni anayasa davetinde bulunmuştu. Dönemin Adalet Bakanı Abdulhamit Gül ise “Bugün 1921 Anayasası’nın ruhuyla, Cumhuriyetimiz ikinci yüzyılına girerken yeni bir toplumsal mukaveleyi yeni anayasayla taçlanacağına olan inancımız tamdır” demişti. Nisan 2024’te Meclis’te düzenlenen iftar programında TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş ise “Şimdi tekrar, motamot 1921 Anayasası’nda olduğu üzere Türkiye’nin güçlü bir anayasa yapma imkânı bu Meclis’te vardır” tabirlerini kullanmıştı.

MERKEZİ YÖNETİM YAPISI

1921 Anayasası 24 unsurdan oluşup Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın sürdürülmesi için 1’inci Meclis tarafından 20 Ocak 1921’de kabul edildi. Anayasa kapsamında yasama yetkisi padişahtan alınıp Büyük Millet Meclisi’ne verildi. Lakin kelam konusu anayasa, laiklik unsurunu içermemekte ve “her vilayetin yerinde yönetimini” temel almaktadır. Bunun yanı sıra maddede “Devletin dini İslamdır” ibaresi bulunuyordu. Fakat Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın kazanılıp cumhuriyetin ilan edilmesiyle 105 unsurluk 1924 Anayasası kabul edildi. 1924 Anayasası’nda ise merkezi yönetim yapısına geçildi. 1928’da yapılan değişiklikle “Devletin dini İslamdır” ibaresi anayasadan çıkarıldı ve 1937’de yapılan değişiklikle de anayasaya “laiklik” prensibi kondu.